3η Σεπτεμβρίου 1974: Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ), ενός νέου πολιτικού σχηματισμού που θα σημαδέψει την πολιτική ζωή της Ελλάδας μετά την πτώση της Χούντας. Η κατάρρευση της Χούντας στις 24 Ιουλίου 1974 βρήκε τον 55χρονο τότε Ανδρέα Παπανδρέου εξόριστο στον Καναδά. Παρά τις προσδοκίες για άμεση επιστροφή στην Αθήνα, ο ίδιος παρέτεινε την παραμονή του στο εξωτερικό, φοβούμενος για την ασφάλειά του στο αβέβαιο πολιτικό περιβάλλον των πρώτων ημερών της μεταπολίτευσης.

Αρχικά διέψευσε τα σενάρια ίδρυσης κόμματος, θεωρώντας ότι η δημοκρατία δεν είχε ακόμη πλήρως αποκατασταθεί και οι εκλογές που θα διεξάγονταν ενδέχεται να ήταν νόθες. Με την υποστήριξη στελεχών της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου, όπως ο Γιάννης Αλευράς, πείστηκε τελικά ότι η Ελλάδα βρισκόταν σε ουσιαστικές πολιτικές αλλαγές και ότι πλατιές λαϊκές μάζες περίμεναν την επιστροφή του και την ενεργό συμμετοχή του στην πολιτική ζωή.

Στις αρχές Αυγούστου, ο Ανδρέας αποφάσισε να επιστρέψει και να ηγηθεί ενός νέου, ριζοσπαστικού κόμματος με σοσιαλιστικό προσανατολισμό. Στις 6 Αυγούστου, στο Βίντερτουρ της Ελβετίας, συγκάλεσε για πρώτη και τελευταία φορά το εθνικό συμβούλιο του Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ), που είχε ιδρύσει κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Στη συνδιάσκεψη συμμετείχαν περίπου 80 άτομα, οι οποίοι την επόμενη ημέρα αποφάσισαν τη διάλυση του ΠΑΚ και τη μετατροπή του σε νέο πολιτικό κόμμα, βασισμένο στις αρχές του ΠΑΚ.

Η επιστροφή του στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε στις 16 Αυγούστου, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του Μαργαρίτα, τον γιο του Γιώργο και στενούς συνεργάτες. Στο αεροδρόμιο του Ελληνικού και κατά μήκος της διαδρομής προς το Καστρί τον υποδέχτηκαν χιλιάδες κόσμου με αποθεωτικά χειροκροτήματα και συνθήματα όπως «ΝΑΤΟ, ΣΙΑ, προδοσία!».

Μέσα στις επόμενες εβδομάδες, ολοκληρώθηκε η ιδρυτική διακήρυξη του νέου κόμματος, η οποία καθόριζε και την ονομασία του. Παρά τις αρχικές προτάσεις για διαφορετικά ονόματα, τελικά επιλέχθηκε το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα» (ΠΑΣΟΚ), με αντιγραφειοκρατικό χαρακτήρα και σήμα έναν πράσινο ανατέλλοντα ήλιο. Η επίσημη παρουσίαση έγινε στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 στο ξενοδοχείο «Κινγκ Πάλας» της Αθήνας, ενώπιον 150 ιδρυτικών μελών.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου διάβασε τη διακήρυξη αρχών, η οποία περιλάμβανε το τετράπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση – Δημοκρατία».

Το ΠΑΣΟΚ καθιερώθηκε αμέσως ως ένας πολιτικός φορέας με σαφή σοσιαλιστικό και λαϊκό προσανατολισμό, που θα επηρεάσει καθοριστικά την ελληνική πολιτική σκηνή των επόμενων δεκαετιών.