English
Dutch
French
German
Greek
Italian
Spanish
Το καλοκαίρι του 2025 έφερε ξανά στο προσκήνιο τον ιό του Δυτικού Νείλου. Τα επιβεβαιωμένα κρούσματα συνεχίζουν να αυξάνονται: πάνω από ογδόντα μολύνσεις και επτά θάνατοι μόνο τις τελευταίες εβδομάδες, με νέες εστίες να εντοπίζονται ακόμη και σε περιοχές όπου μέχρι πρόσφατα η ασθένεια ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Φαίνεται σαν ακόμη μία υγειονομική απειλή που προκαλούν τα κουνούπια, όμως η αλήθεια είναι ότι αυτά δεν δρουν μόνα τους. Ο ιός κυκλοφορεί και αλλού και συχνά φτάνει από πολύ πιο μακριά απ’ όσο φανταζόμαστε.
Σιωπηλοί ένοχοι
Ο Δυτικός Νείλος, όπως και άλλοι ιοί της ίδιας οικογένειας – ο δάγγειος πυρετός, ο κίτρινος πυρετός, ο Ζίκα – χρειάζεται τα κουνούπια για να φτάσει στον άνθρωπο. Όμως ο κύκλος ζωής του περιστρέφεται γύρω από έναν άλλο, λιγότερο ύποπτο και πιο δύσκολο να ελεγχθεί «πρωταγωνιστή»: τα πουλιά. Αυτά, μεταναστευτικά και μόνιμα, αποτελούν τον πραγματικό κινητήριο μοχλό της διασποράς. Ως σιωπηλές δεξαμενές του ιού, μπορούν να τον μεταφέρουν πέρα από σύνορα και εποχές, καθιστώντας τον αόρατο μέχρι να χτυπήσει.
Πώς εξαπλώνεται ο ιός
Το κουνούπι είναι, στην ουσία, μόνο ο τελευταίος κρίκος της αλυσίδας. Ναι, εκείνο μεταδίδει τον ιό, αλλά το «ταξίδι» ξεκινά αλλού. Παρά τον φόβο που προκαλούν, τα κουνούπια είναι στην πραγματικότητα κακοί ιπτάμενοι: μπορούν να μετακινηθούν μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα από το σημείο που γεννήθηκαν, σπάνια ξεπερνώντας τα 500 μέτρα. Γι’ αυτό οι ιοί χρειάζονται «μέσα μεταφοράς» όπως τα πουλιά για να εξαπλωθούν σε μεγάλη κλίμακα. Ενώ οι άνθρωποι και τα άλογα θεωρούνται τελικοί ξενιστές – δεν μπορούν να μεταδώσουν ξανά τον ιό – τα πουλιά επιτρέπουν στον Δυτικό Νείλο να πολλαπλασιάζεται, να διαδίδεται και να παραμένει ενεργός για μήνες, ακόμη κι όταν όλα μοιάζουν ήρεμα.
Ο ρόλος των μεταναστεύσεων
Αυτό που καθιστά αυτά τα ζώα τόσο σημαντικά για τη διασπορά του ιού είναι η οικολογική τους ποικιλομορφία. Τα μεταναστευτικά είδη, με τα μακρινά τους ταξίδια ανάμεσα σε ηπείρους, μεταφέρουν τον ιό σε μεγάλες αποστάσεις και εισάγουν νέους γενετικούς τύπους στις περιοχές που διασχίζουν. Μια και μόνο στάση μπορεί να αρκεί για να φτάσει ο ιός του Δυτικού Νείλου εκεί όπου δεν είχε εμφανιστεί ποτέ. Τα μόνιμα είδη, αντίθετα – όπως οι κάργιες, οι κοτσύφια, τα σπουργίτια και οι κουρούνες – είναι οι φύλακες της τοπικής κυκλοφορίας του ιού. Χάρη σε αυτά, ή εξαιτίας τους, ο ιός παραμένει ενεργός ακόμη και όταν τα μεταναστευτικά πουλιά βρίσκονται μακριά. Δεν είναι τυχαίο ότι ακριβώς αυτά τα πτηνά παρακολουθούνται συνεχώς ως «φύλακες» του περιβάλλοντος: η μελέτη τους σημαίνει κατανόηση του πού υπάρχει ήδη ο ιός και πού θα μπορούσε να επανεμφανιστεί.
Γιατί δεν θεωρείται υγειονομική έκτακτη ανάγκη
Η αύξηση των κρουσμάτων στην Ιταλία οδήγησε στην ενίσχυση των μέτρων πρόληψης, ωστόσο ο ιός του Δυτικού Νείλου προς το παρόν δεν αποτελεί υγειονομική κρίση. Η ανθρώπινη λοίμωξη είναι σε ποσοστό άνω του 80% ασυμπτωματική· στο υπόλοιπο 20% τα συμπτώματα μοιάζουν με αυτά μιας γριπώδους συνδρομής. Μόλις στο 0,1% των περιπτώσεων η λοίμωξη μπορεί να εξελιχθεί σε σοβαρή απειλή, προσβάλλοντας το κεντρικό νευρικό σύστημα. Εγκεφαλίτιδες, μηνιγγίτιδες, παράλυση – τα σοβαρά περιστατικά δεν είναι πολλά, αλλά μπορεί να αποβούν θανατηφόρα. Το αποδεικνύουν, δυστυχώς, τα θύματα που έχουν ήδη καταγραφεί στην Ιταλία τις τελευταίες εβδομάδες.
700 χιλιάδες θάνατοι τον χρόνο από τα κουνούπια, 10 από τους καρχαρίες
Κι όμως, ο ιός του Δυτικού Νείλου είναι μόνο μία από τις πολλές ασθένειες που «ταξιδεύουν» με τα κουνούπια. Κάθε χρόνο, αυτά τα μικροσκοπικά έντομα ευθύνονται για περίπου 700.000 θανάτους παγκοσμίως, γεγονός που τα καθιστά το πιο επικίνδυνο ζώο για τον άνθρωπο. Η ελονοσία προκαλεί πάνω από εξακόσιες χιλιάδες θανάτους, ενώ ο δάγγειος πυρετός εξαπλώνεται ραγδαία – κυρίως στις τροπικές χώρες αλλά και στην Ευρώπη, όπου τα χωροκατακτητικά κουνούπια αποικίζουν νέες περιοχές. Σε σύγκριση, οι καρχαρίες – συχνά πρωταγωνιστές των καλοκαιρινών μας φόβων – σκοτώνουν κατά μέσο όρο μόλις δέκα ανθρώπους τον χρόνο.
Το πρόβλημα της γρίπης των πτηνών
Ενώ τα κουνούπια παραμένουν οι κύριοι φορείς θανατηφόρων ασθενειών, τα πουλιά βρίσκονται στο επίκεντρο μιας εξαιρετικά εύθραυστης ισορροπίας. Όχι μόνο επειδή ενισχύουν ιούς όπως ο Δυτικός Νείλος, αλλά και επειδή αποτελούν τα ίδια θύματα καταστροφικών ασθενειών όπως η γρίπη των πτηνών. Τα τελευταία χρόνια, οι επιδημίες γρίπης των πτηνών έχουν πλήξει εκατομμύρια άγρια και οικόσιτα ζώα, αποδεκατίζοντας ολόκληρους πληθυσμούς και προκαλώντας τεράστιες ζημιές στα οικοσυστήματα και την κτηνοτροφία. Και σε αυτήν την περίπτωση η μετάδοση στον άνθρωπο είναι σπάνια, αλλά ο κίνδυνος υπάρχει – υπενθυμίζοντας πόσο στενά συνδέονται η υγεία των ζώων, του περιβάλλοντος και των ανθρώπων.
Η πρόληψη πάνω απ’ όλα
Σήμερα δεν υπάρχει ακόμη εμβόλιο για τον ιό του Δυτικού Νείλου στους ανθρώπους. Η πρόληψη βασίζεται, επομένως, στον περιορισμό των κουνουπιών: απομάκρυνση στάσιμων νερών στις αυλές, προστασία τις βραδινές ώρες, χρήση εντομοαπωθητικών και κουνουπιέρων. Φαίνεται μάλιστα ότι για να μεταδοθεί αποτελεσματικά ο ιός χρειάζονται αρκετά τσιμπήματα από μολυσμένα κουνούπια – ένα και μόνο τσίμπημα συνήθως δεν αρκεί για να εισέλθει στον ανθρώπινο οργανισμό επαρκής ποσότητα ιού ώστε να προκληθεί λοίμωξη. Αυτό συμβάλλει στο να παραμένει σχετικά χαμηλός ο ατομικός κίνδυνος, αν και η τοπική παρουσία μεγάλου αριθμού μολυσμένων κουνουπιών αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα μόλυνσης. Η πραγματική, όμως, «κλείδα» για να προβλεφθεί πού και πότε θα χτυπήσει ο ιός είναι η κατανόηση του πώς κινούνται τα πουλιά, ποιες είναι οι εμπλεκόμενες species και πού μετακινούνται.
