Πλημμυρικά Φαινόμενα και Κλιματική Αλλαγή

Διονύσιος Παναγιωτάρας
Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Περιβάλλοντος Ιονίου Πανεπιστημίου

Τα τελευταία χρόνια, η συχνότητα εμφάνισης περιστατικών έντονων φυσικών φαινομένων όπως πλημμύρες, χιονοπτώσεις, πυρκαγιές, θυελλώδεις άνεμοι, κατολισθήσεις, καταιγίδες, παγετοί, καύσωνας κ.α., έχει αυξηθεί. Μεταξύ αυτών τα πλημμυρικά φαινόμενα έχουν για την χώρα μας ένα έντονο περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό αποτύπωμα που προβληματίζει την επιστημονική κοινότητα.

Τα έντονα καιρικά φαινόμενα και οι καταστροφικές πλημμύρες σε Λήμνο, Ρόδο, Κεφαλλονιά, Ζάκυνθο κ.α., φέρνουν στην μνήμη μας εκείνες στη Μάνδρα και στη Νέα Πέραμο το 2017 με 24 θανάτους, στη «Θάλεια» το 2020, αλλά και τον «Ιανό» και τον «Daniel». Οι μεταβολές στο κλίμα είναι μία πραγματικότητα και η κλιματική αλλαγή δεν είναι απλώς μια απειλή του μέλλοντος, είναι κάτι που συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Μια αύξηση στην επιφανειακή θερμοκρασία της Γης έχει αντίκτυπο στις βροχοπτώσεις, και την εμφάνιση μεγαλύτερων ακραίων υγρών και ξηρών περιόδων.

Η αύξηση της θερμοκρασίας και η υπερθέρμανση των θαλασσών επιφέρουν μεγαλύτερη εξάτμιση. Έτσι, η μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε υγρασία στην ατμόσφαιρα οδηγεί σε έντονες βροχοπτώσεις σε ορισμένες περιοχές. Η επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας στη Μεσόγειο αυξάνεται συστηματικά κατά τα τελευταία 40 έτη (περίπου 0.4 βαθμοί Κελσίου ανά δεκαετία), με τη μέση θερμοκρασία στις 16 Αυγούστου 2024 να κυμαίνεται κατά 2.5°C πάνω από τη μέση τιμή της περιόδου 1991-2020 (Εικόνα).

Εικόνα: Μεταβολή της μέσης επιφανειακής θερμοκρασίας της Μεσογείου στο διάστημα 1982- 2024. Πηγή επεξεργασία και οπτικοποίηση δεδομένων: climatebook.gr και copernicus marine data.

Οι υψηλότερες τιμές εντοπίσθηκαν στις κεντρικές και ανατολικές περιοχές της λεκάνης της Μεσογείου. Η επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας σε αυτές τις περιοχές κυμαίνεται από 29°C – 31°C, ενώ οι αποκλίσεις από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα ξεπέρασαν τοπικά τους 5°C στην Αδριατική θάλασσα και τους 2-4°C στα νοτιοανατολικά. Επιπλέον, υψηλές τιμές παρατηρήθηκαν και στο Ιόνιο πέλαγος με την επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας να φτάνει τοπικά και τους 29°C.

Δορυφορικές παρατηρήσεις από το 1982 και έπειτα έδειξαν ότι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2024 σημειώθηκαν οι θερμότερες συνθήκες τα τελευταία σαράντα χρόνια σε ολόκληρη την περιοχή του Αιγαίου, του Ιονίου και του Κρητικού Πελάγους. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να αυξάνεται η πιθανότητα ισχυρών καταιγίδων και κατ’ επέκταση πλημμυρών, ιδίως δε σε περιοχές που στερούνται αντιπλημμυρικών έργων ή/και που έχουν πληγεί από πυρκαγιές και άλλες παρεμβάσεις στο τοπίο. Τα εντεινόμενα καιρικά φαινόμενα επιφέρουν τεράστιο κόστος για την οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

Στην ΕΕ οι απώλειες αυτές υπερβαίνουν ήδη κατά μέσο όρο τα 12 δισ. ευρώ ετησίως. Βάσει συντηρητικών εκτιμήσεων, η έκθεση της τρέχουσας ενωσιακής οικονομίας, σε μια παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας της τάξης των 3°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, θα επέφερε ετήσιες απώλειες τουλάχιστον 170 δισ. ευρώ (1,36 % του ΑΕΠ της ΕΕ). Στη χώρα μας, το κόστος των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, σε περίπτωση μη προσαρμογής, αναμένεται να φθάσει τα 700 δισεκατομμύρια μέχρι το 2100, ποσό διπλάσιο από το εθνικό μας χρέος με βάση τη σχετική Έκθεση της Τραπέζης της Ελλάδος.

Στα πλαίσια αυτά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τον Φεβρουάριο 2021 τη νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Η νέα στρατηγική περιγράφει ένα μακροπρόθεσμο όραμα, να καταστεί η κοινωνία της Ευρώπης ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή και πλήρως προσαρμοσμένη στις αναπόφευκτες επιπτώσεις της έως το 2050. Σε συνέχεια του Ευρωπαϊκού Κλιματικού Νόμου εκδόθηκε για πρώτη φορά ο Εθνικός Κλιματικός Νόμος 4936/2022 (Α’ 105) με τίτλο: “Εθνικός Κλιματικός Νόμος – Μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, επείγουσες διατάξεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης και την προστασία του περιβάλλοντος”.

Στόχος είναι η δημιουργία πλαισίου για τη βελτίωση της προσαρμοστικής ικανότητας, της κλιματικής ανθεκτικότητας της χώρας και της σταδιακής μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα έως το έτος 2050. Η λήψη μέτρων προσαρμογής προϋποθέτει την εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε διάφορους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο καθώς επίσης και τον προσδιορισμό του οικονομικού μεγέθους των εν λόγω επιπτώσεων.

Οι σημαντικότερες διαταραχές που θα προκληθούν σύμφωνα με τις αναλύσεις και μελέτες που έχουν διεξαχθεί περιλαμβάνουν επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, στην αγροτική παραγωγή, στη διαθεσιμότητα και ποιότητα των υδατικών πόρων, στη διαθεσιμότητα γης, στην ποιότητα των φυσικών οικοσυστημάτων, στη βιοποικιλότητα, στην προσφορά και ζήτηση ενέργειας, στη συχνότητα εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων κ.λ.π.

Για τους πιο πάνω λόγους είναι επιτακτική η ανάγκη να επεξεργαστούμε καινοτόμες τεχνικά προτάσεις και να εφαρμόσουμε σύγχρονες πολιτικές για την προσαρμογή στη Κλιματική Αλλαγή τόσο σε Εθνικό όσο και σε Περιφερειακό και Τοπικό επίπεδο.