Καίγεται η κτίση από τη βιομηχανοποιημένη «πολιτική». Αποκαΐδια α-λογίας – αυτοκαταστροφή του ανθρώπου

Σταμάτης Πορτελάνος
Καθηγητής Πανεπιστημίου
Πρόεδρος του Ολυμπιακού Κέντρου Φιλοσοφίας και Παιδείας

Στη σύγχρονη εποχή των εξελίξεων, των αντιφάσεων, της «ά-τεχνης» οικονομίας η παγκοσμιοποιημένη «πολιτική αναλγησία» αρκέστηκε στα συνέδρια οικολογίας, «στάχτη» στα μάτια του κόσμου. Πού είναι η αξιοποίηση και αφομοίωση τόσων οικολογικών αξιακών συμπερασμάτων από την κοινωνία; Είναι ανύπαρκτη οικο-λογία χωρίς φως και άσκηση στο νου και στην παιδεία. Έτσι έχουμε διαδοχή πυρκαγιών, ετησίως, αδιάδοχη αυτοκριτική και αμάθητη οικο-λογική αυτογνωσία. Η κλιματική κρίση εδώ και χρόνια δε συγκίνησε τον «λογικό» άνθρωπο και την «εξουσία» της λογικής. Η βιομηχανική «πολιτική» της σκοπιμότητας έγινε «μονοπολική» συμφερόντων…

Ο άνθρωπος λησμονεί ότι η έννοια της κοινωνίας είναι διπολική στη σύστασή της όπως και ο άνθρωπος. Κατά το ήμισυ είναι οργανωμένη από την επιστημονική – τεχνική πρακτική και το υπόλοιπο μισό αναπτύσσεται από την παιδεία. Αυτή δίνει την καλλιέργεια αναστοχαστικής ορθολογικής επιδίωξης για τη διαχείριση της κτίσης και των κρίσεων που εξαρτάται με το νόημα της ελευθερίας και της ατομικότητας. Ωστόσο αυτή η ουσιαστική διπολικότητα δεν προέκυψε στον αιώνα της μετα- νεωτερικότητας και του εφευρημένου μετα-ανθρωπισμού.

Οι «πολιτικές» ιδεολογίες μέχρι τώρα δεν μπόρεσαν να ανατρέψουν το «κλίμα». Η παρερμηνεία και αχρήστευση του «ορθολογισμού» με την απολυτοποίηση της τεχνοκρατίας μετέτρεψε τον άνθρωπο και τη φύση μόνο σε χρηστικό αντικείμενο. Αιτία που σχετίζεται με τις πεποιθήσεις, με τον τρόπο ζωής (lifestyle) και την πολιτική. Σημάδι αγνής πολιτικής ευαισθησίας η θυσία των πυροσβεστών και των εθελοντών στους οποίους υποκλινόμαστε και είμαστε ευγνώμονες.

Η αποκαλούμενη «ρηχή οικολογία» θέτει το «πώς» πάνω από το «γιατί», την ευφυΐα πάνω από τη φρόνηση, τις πρόχειρες λύσεις πάνω από τις μακροπρόθεσμες. Θεωρεί ότι οι τεχνολογικές λύσεις δεν αρκούν για τη διαλεκτική σχέση και ισορροπία υποκειμένου και αντικειμένου. Η «βαθιά οικολογία» αναφέρεται σε όλες τις απόπειρες υπέρβασης των τεχνολογικών λύσεων – απόπειρες αλλαγής των αξιών μας, όπως επίσης και των εργαλείων μας.

Η «βαθιά οικολογία» έχει εσωτερική, πνευματική χροιά. Πρόκειται για εσωτερική αλλαγή του ανθρώπου με ουσιαστικές αλλαγές που αφορούν όχι τόσο τις θεωρίες όσο την αλλαγή τρόπου ζωής. Για παράδειγμα, εκτός από τις πυρκαγιές που επιβαρύνουν το κλίμα έχουμε και τις πολεμικές τραγωδίες που σκορπίζουν απελπισία και θάνατο στην κτίση που δεν παραδόθηκε ως ιδιοκτησία στον άνθρωπο. Στην αμετανοησία των «κεφαλών» εξουσίας και στο αντιπολεμικό κίνημα χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο από τις στατιστικές για τις πυρηνικές κεφαλές και τα αιτήματα για τον έλεγχο των οπλισμών.

Η απόσταση του κοσμικού από το οντολογικό και υπαρξιακό θέμα της ζωής δημιουργεί διαφορετική αντίληψη για την αξιοποίηση του κόσμου. Ένα παράδειγμα μας δίνει ο Mircea Eliade, σημειώνοντας ότι η καλλιέργεια του αγρού ήταν μια τελετουργία που αποκάλυψαν οι θεοί ή οι εκπολιτιστές ήρωες και γι’ αυτό ήταν μια πραγματική και ταυτόχρονα σημαντική πράξη.

Και συμπληρώνει: «Ας σκεφτούμε σε σύγκριση, την καλλιέργεια του αγρού σε μια αποϊερωμένη κοινωνία, όπου αυτή έχει καταντήσει μια κοσμική, μια πράξη που δικαιολογείται μόνο από το κέρδος: η γη οργώνεται μόνο για εκμετάλλευση, για να βγάλουμε απ’ αυτή κέρδος και τροφή. Απογυμνωμένη από το θρησκευτικό της συμβολισμό, η αγροτική εργασία γίνεται “αδιαφανής” και φθοροποιός. Δεν αποκαλύπτει τίποτα σημαντικό πια, δεν επιτρέπει ένα άνοιγμα προς το συμπαντικό, προς τον κόσμο του πνεύματος.»