Ο Έρωτας στην αρχαιότητα

O έρωτας – αντίθετα με ό,τι πίστευε στην αρχαιότητα η πλειονότητα των ανθρώπων – δεν ξεκίνησε ως γιος της Αφροδίτης αλλά ως δύναμη αρχέγονη.
Ο Ησίοδος, γύρω στο 700 π.Χ., αναφέρει ότι προϋπήρχε των θεών και των ανθρώπων. Ήταν μια από τις τρεις πρωταρχικές και αγέννητες οντότητες δίπλα στο Χάος και τη Γη. Ήταν η ενοποιητική δύναμη που εξασφάλιζε τη δυνατότητα αναπαραγωγής ακόμη και των ίδιων των θεών.

Από το Χάος θα γεννηθούν το Έρεβος και η Νύχτα και από την ερωτική τους ένωση ο Αιθέρας και η Ημέρα [δηλαδή το φως]. Γι’ αυτό κι αργότερα σε απεικονίσεις των κλασικών χρόνων, η πρωταρχική αυτή θεότητα, ο Έρως, είναι παρούσα στη γέννηση της Αφροδίτης που αναδύεται από τον αφρό της θάλασσας, καθώς ο Κρόνος ευνουχίζοντας τον πατέρα του Ουρανό, τού κόβει το ανδρικό μόριο και αυτό πέφτοντας στη θάλασσα την γονιμοποιεί. Από την ένωση αυτή προέκυψε η Αφρο-δίτη [η αναδυόμενη από τον αφρό].

Και ενώ θα νόμιζε κανείς ότι το βασικό κοσμογονικό σχήμα που καθιερώνει ο Ησίοδος, είναι αυστηρό και ο Έρωτας είναι η απρόσωπη κοσμογονική δύναμη που ελάχιστη έχει σχέση με το ανθρώπινο ερωτικό πάθος [την κύρια έμπνευση της αρχαϊκής λυρικής ποίησης και μια από τις βασικές συνιστώσες της τραγωδίας], λίγο μετά την Ησιόδεια εισαγωγή, ο Έρως είναι: ο πιο όμορφος από όλους τους αθάνατους [Ησίοδος , Θεογονία 116 κ.εξ. “αυτός που παραλύει τα μέλη, και όλων των θεών και όλων των ανθρώπων κυριεύει την ψυχή και τη σύνεση”.

Ο Όμηρος δεν αναφέρεται στο θεό, αλλά προβάλλει έντονα το ηδονικό στοιχείο της συνουσίας, όπως πιθανότατα δεικνύει η απεικόνιση μιας συνεύρεσης πάνω σε έναν υστερογεωμετρικό κρατήρα από την Εύβοια, ή όπως οι πήλινες συνευρέσεις ζευγαριών ανάλογης χρονολογικής σειράς από το σπήλαιο του Ινάτου στην Κρήτη.

Κορυφαία είναι η σκηνή στην Ιλιάδα όπου η Ήρα, προκειμένου να απομακρύνει τον Δία από το πεδίο της μάχης του Τρωικού πολέμου, θα τον αποπλανήσει ερωτικά. Γοητευμένος ο πατέρας των θεών πέφτει στα δίχτυα της Ήρας και ολόκληρη η φύση συνδράμει με τις δυνάμεις της τη θεϊκή αυτή ερωτική ένωση.

Μόνο αργότερα στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. κυρίως η Σαπφώ, που τον αναφέρει ως “γλυκύπικρον αμάχανον όρπετον”, δηλαδή γλυκύπικρο, ακαταμάχητο πλάσμα, δημιουργεί τον μύθο της γέννησης του Έρωτα από την Αφροδίτη, και λίγο αργότερα, στο περίφημο θραύσμα πίνακα, η μελανόμορφη αττική αγγειογραφία απεικονίζει την Αφροδίτη με τα δυο δίδυμα παιδιά της αγκαλιά, δεξιά τον Έρωτα και αριστερά τον Ίμερο, την γλυκιά επιθυμία.